Geleneksel Japon Ağaç Baskı Sanatı: Ukiyo-E

[Perfectum 286]

Geleneksel, mitolojik, atmosferik… Her resmin ardında sanki bir hikaye yatıyormuşçasına izleyiciye gizem veren, Japonya’nın kendini dünyaya kapattığı yüzyıllarda yeşeren ve sonrasında Batı’ya ve pek çok sanat akımına damgasını vuran bir ekol: Evet bugünün konusu Ukiyo-E!

Japonya’nın şimdilerdeki adı Tokyo olan o zamanların ismiyle Edo bölgesi küçük bir balıkçı kasabasıyken, 1603 yılında gayriresmi siyasi bir başkent olmasıyla ve dönemin siyasi rüzgarının da etkisiyle hızla gelişti. Bu dönem içerisinde Tokugawa Shogunate’nin geliştirdiği politikalar sayesinde bir çok sanat alanında gelişmeler yaşandı ve bunlardan filizlenenlerden biri de Ukiyo-E baskı sanatıdır.

 

Ukiyo-E, Japonca da “yüzen dünya resimleri” anlamına gelmekte ve aynı zamanda Edo döneminin (MS 1603-1868) sanatçılarını, şehir hayatını, romantik manzaralarını ve erotik sahnelerini konu alan bir Japon ahşap baskı sanatı olarak bilinmektedir. Yamato-E (klasik Japon resim sanatı) akımının devamı sayılan Ukiyo-E, kentsel yaşamın duyusal zevklerini örneklendirir, aynı zamanda dünyevi lezzetlerin uçucu doğasına acı tatlı bir hatırlatma sunar.

 

El ile yapılmış olan Ukiyo-E baskıları makine ile yakalanılamayacak efsanevi tonların ve efektlerin elde edilmesini sağlamıştır. Bunun yanında net hatları, keskin geçişleri ve cesur kompozisyonları ile önde gelen çağdaş Japon sanat türlerinden biridir. Ukiyo-E eserlerinin her ne kadar sadece renkli ahşap baskı tekniği kullanılarak yapıldığı sanılsa da kağıt rulolarına fırçayla yapılan türleri (Nikuhitsuga) de bulunmaktadır. Özellikle bazı Nikuhitsuga ressamlarının eserleri dönemin soylularına çok yüksek fiyatlara satılmıştır. Ancak Edo döneminin sonuna doğru ise bir kase erişte fiyatına muntazam bir Ukiyo-E baskısına sahip olmak mümkün hale gelmiştir. Bu biraz fazla abartılı bir iddia olarak bulunsa da, 17. yüzyılda, Ukiyo-E sanatçılarının hızlıca üretilebilen renkli eserler yaratabilmek için tarihi ahşap baskı tekniklerini geliştirdikleri bir gerçektir. Ahşap kalıplar kullanılarak yapılan eserlerin çoğaltılması daha zahmetsiz ve ucuz hale gelmiştir. Bu da Edo dönemi Japonya’sının sıradan halkının birbirinden harika Ukiyo-E resimlerine sahip olmasını kolaylaştırmıştır. Böylece Ukiyo-E eski Japon kitaplarının sayfa illüstrasyonlarında ve kapaklarında kullanılır hale gelmiştir. Ayrıca, güzelliği ve hafifliği sebebiyle popüler bir hediye seçeneği haline gelmiştir. 

Edo döneminin adeta moda sanatı olan Ukiyo-E dalgası 20.yüzyıln başına kadar devam etti. Adeta bir sanat akımı haline gelen Ukiyo-E’yi Avrupa sanatseverleri ise bir tür “Japonizm” olarak görüyorlardı. Özellikle empresyonistler başta olmak üzere, Van Gogh, Gauguin, Manet, Monet, Klimpt gibi bazı batılı sanatçılar, Ukiyo-E’nin renkli ahşap baskılarından ve gizeminden etkileniyorlardı. Özellikle Ukiyo-e’nin Batı resmindeki izinin en belirgin olduğu eser ise Van Gogh’un Pere Tanguy’un Portresi’dir. Hiroshige’nin meşhur eserlerinden birkaçını portresinin arka planında yağlı boya ile taklit etmiştir. Van Gogh her ne kadar Ukiyo-E’i ilkel bulmuşsa da, ondan etkilenmeden kendini alamamıştır.

Sonuç olarak baskı sanatları sanatı yaygınlaştırmanın, geniş toplum kesimlerine ulaştırmanın bir yolu, görsel ve belgesel ifadenin bir aracı olarak Japon sanat geleneğinde önemli bir yere sahiptir. Köklü, uzun bir tarihsel geçmişe sahip olan Japon baskı sanatı; hemen hemen her dönemde çağın özelliklerini yansıtan nitelikli işler üretmiş ve bu devamlılık içinde gelenekselinden de ilham almayı ihmal etmemiştir. Sanatçılar her zaman yeni teknik arayışlara ve ifade olanaklarını araştırmaya yönelmişler ve baskı yine her dönem sanatsal ifadenin özgün bir dili olarak kullanılmıştır. Japon sanatçılar, gelir geçer özentiler yerine geleneksel estetik hissini modern bir duyarlılıkla çözme çabasından hareketle ulusal estetik dillerini oluşturmasını bilmişlerdir. Geçmişten gelen ince-zarif-duyarlı yaklaşımı; sanatsal bir serüvenle, çeşitli formlarla ve renk düzenlemeleri ile zenginleştirerek kullanmışlardır. Japon baskı sanatçılarının ve sanatının bir ekol olarak dünyada kendini kabul ettirmesinin en önemli nedeni bu tutarlı özellikleridir.

 

Ve elbette Ukiyo-E'den bahsedip Hokusai'nin Dalgalarını es geçmek olmaz!

 

Son olarak size Ukiyo-E sanatının nasıl icra edildiği ile alakalı bir video takdim edip bu yazıyı sonlandırmak istiyorum. 

İyi seyirler.